(Arabic Language History (persian article

نویسنده: دکتر طوفان دانشمند

تاریخ زبان عربی (دکتر طوفان دانشمند).pdf

تاریخ زبان عربی

مقدمه

زبان عربی یکی از کهن‌ترین زبان‌های زنده جهان است و بیش از ۱۵ قرن است که به‌طور مداوم در حال استفاده و گسترش می‌باشد. این زبان از شاخه زبان‌های سامی به‌شمار می‌رود و با زبان‌های عبری، آرامی و سریانی خویشاوند است. عربی نه تنها زبان دین اسلام و قرآن کریم است، بلکه نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن اسلامی، ادبیات و علوم قرون میانه ایفا کرده است.

خاستگاه و ریشه‌های زبان عربی

زبان عربی از خانواده بزرگ زبان‌های سامی (Semitic) است. زبان‌های سامی در منطقه خاورمیانه و شاخ آفریقا گسترش یافته‌اند و دارای ساختارهای صرفی و واژگانی مشابه هستند.
عربی احتمالاً در شبه‌جزیره عربستان شکل گرفته و از آنجا به تدریج به سرزمین‌های شام، عراق، مصر و شمال آفریقا راه یافته است.

در دوران پیش از اسلام، عرب‌ها به گویش‌های مختلفی سخن می‌گفتند که همگی به «عربی جنوبی» و «عربی شمالی» تقسیم می‌شدند. زبان عربی معیار کنونی، از شاخه عربی شمالی و به‌ویژه از گویش قریش در مکه سرچشمه گرفته است.

زبان عربی در دوران صدر اسلام

با ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی (قرن اول هجری)، زبان عربی جایگاه ویژه‌ای یافت. قرآن کریم به زبان عربی نازل شد و این امر باعث تثبیت و گسترش زبان عربی شد. پس از فتوحات اسلامی، زبان عربی به عنوان زبان رسمی دین، حکومت و علم در سراسر خلافت اسلامی رواج یافت و به سرعت در مناطقی چون شام، عراق، مصر، شمال آفریقا، اندلس و ایران گسترش پیدا کرد.

در همین دوران، عربی کلاسیک (فصیح) شکل گرفت و ادیبان و نحویانی چون سیبویه، خلیل بن احمد فراهیدی و دیگران قواعد دستور و صرف و نحو عربی را تدوین کردند. این دوره را می‌توان نقطه آغاز رسمیت یافتن زبان عربی دانست.

عصر شکوفایی علمی و فرهنگی

در قرون سوم تا پنجم هجری، زبان عربی به زبان علم، فلسفه، پزشکی، نجوم و ادبیات تبدیل شد. بسیاری از آثار علمی یونانی، ایرانی و هندی به عربی ترجمه شدند و مراکز علمی بزرگی همچون بیت‌الحکمه در بغداد به زبان عربی فعالیت می‌کردند.
در این دوره، زبان عربی به اوج شکوه خود رسید و ادبیات عربی با شاعرانی چون متنبی، ابوالعلاء معری و دیگران رونق فراوانی گرفت.

گسترش زبان عربی و پیدایش لهجه‌ها

با گسترش اسلام و مهاجرت قبایل عرب به سرزمین‌های فتح‌شده، زبان عربی با زبان‌های بومی آن سرزمین‌ها آمیخت و به تدریج لهجه‌های گوناگونی شکل گرفت. این لهجه‌ها در گفتار روزمره مردم رایج شد، در حالی که زبان عربی فصیح همچنان در متون رسمی، دینی و علمی باقی ماند.

از قرن نوزدهم به بعد، همزمان با بیداری فرهنگی و جنبش‌های استقلال‌طلبانه در کشورهای عربی، زبان عربی وارد مرحله نوگرایی (عربی معیار نوین) شد و واژگان جدید علمی و فنی برای آن ساخته شد. رسانه‌های نوین نیز به ترویج بیشتر این زبان کمک کردند.

نتیجه‌گیری

زبان عربی از ریشه‌های کهن سامی برخاسته و در طول تاریخ، مسیر پرفراز و نشیبی از گویش‌های قبیله‌ای تا زبان دینی، علمی و بین‌المللی پیموده است. این زبان نه‌تنها وسیله ارتباط، بلکه نماد هویت فرهنگی و تاریخی ملت‌های عربی و اسلامی است و همچنان نقش مهمی در جهان معاصر ایفا می‌کند.